کورسویی در شب‌های تاریک گذشته

به قلم: بهداد گیلزاد کهن

جامعه بدون درس گرفتن از گذشته‌اش نمی‌تواند پیشرفت کند و سیاست‌گذاری اقتصادی بدون فهم سیاست‌های گذشته و تبعات آن‌ها بهبود پیدا نمی کند. در روزگاری که بلاتکلیفی و رفتارهای نابخردانه در میان مسئولین امر موج می‌زند و هر گروهی که بر سرکار می‌آید باز اشتباه گذشتگان خود را تکرار می‌کند؛ نیاز مطالعه تاریخ، بخصوص تاریخ معاصر و درس گرفتن از سیاست‌های موفق و شکست خورده آنان، بیش از پیش احساس می‌شود. در سال‌های ابتدایی بعد از پیروزی انقلاب و ایامی که گروهی با شادکامی در حال چیدن خشت‌های ابتدایی حکومت جدید بودند و گروهی دیگر افسوس روزگاران گذشته را می‌خوردند؛ دکتر حبیب لاجوردی اقتصاددانی دردانشگاه هاروارد با آغاز کردن پروژه تاریخ شفاهی ایران صدای گذشتگان را جاودانه می‌سازد تا در قرن بعد ما و فرزندان‌مان از اشتباهات ایشان درس گیریم و آینده‌ای بهتر را برای ایران بسازیم.

از ایران‌زمین تا کمبریج

حبیب لاجوردی هشتم فروردین ماه 1317 در تهران به دنیا آمد. وی پس از گذراندن کارشناسی و کارشناسی ارشد از دانشگاه‌های ییل و هاروارد به ایران بازگشت و مرکز مطالعات مدیریت که نمونه مشابه دانشکده مدیریت و بازرگانی هاروارد بود را بنیان‌گذاشت که بعدها به دانشگاه امام صادق تغییر پیدا کرد. لاجوردی بعد از انقلاب به آکسفورد رفت و دکتری اقتصاد خود را گرفت و کتاب اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران را نوشت.

پروژه تاریخ شفاهی ایران

در بهار سال 1360 ادوارد کینن از اساتید دانشگاه هاروارد طرح تاریخ شفاهی ایران را با لاجوردی در میان گذاشت و توانست وی را متقاعد کند که این پروژه را آغاز کند. لاجوردی و تیمش موفق شدند تا با 134 نفر از افراد موثر زمان خود و مخصوصا مسئولین مهم حکومت پهلوی مصاحبه کنند. افرادی همچون علینقی عالیخانی (وزیر اقتصاد)، ابوالحسن ابتهاج (رئیس سازمان برنامه و بودجه)، علی امینی (نخست وزیر)، جعفر شریف امامی (نخست وزیر) و… . نکته مهمی که با شنیدن و یا خواندن مصاحبه‌ها به ذهن مخاطب متبادر می‌گردد این است که بسیاری از اشتباه‌های مسئولین حکومت گذشته امروزه تکرار می‌شود و تجربه گذشتگان به صورت مداوم تجربه می‌گردد و این اتفاق گویای آن است که مسئولین فعلی کمتر علاقه‌ای به مطالعه و درس گرفتن از تجارب گذشتگان دارند و به قول سرگه بارسقیان «لاجوردی نه مدعی انداختن طرحی نو در تاریخ شفاهی بود و نه کارش خالی از نقد و نقص؛ اما ۸۹۶ ساعت خاطراتی که در پروژه تاریخ شفاهی ایران ضبط شده، از جهت اهمیت راویان، امانت‌داری در نقل روایات، پیاده‌سازی متنی و دیجیتال و صوتی، آن را در زمره منابع ارزشمند تاریخ معاصر قرار داده است.»

تاریخ شفاهی و سکه

از فصل  سوم پادکست سکه شروع به استفاده از تاریخ شفاهی آقای لاجوردی کردیم. در برخی اپیزودها و متناسب با موضوع مورد گفتگو، بخش‌هایی از تاریخ شفاهی را در جایجای پادکست اضافه می‌کنیم. هدف ما این است که تکرار مکررات را به مخاطبین نشان دهیم تا یکبار دیگر اهمیت درس گرفتن از گذشته را به یکدیگر یادآوری کرده باشیم.

پایان صدابرداری از تاریخ معاصر

غم‌انگیز است که لاجوردی چند سال پایانی زندگی خود را در حالی که به آلزایمر مبتلا بود گذراند. مردی که سال‌ها کوشید تا حافظه تاریخی این جامعه از بین نرود حافظه خود را از دست داد و سرانجام در سوم مرداد 1400 چشم از جهان فرو بست. لاجوردی دیگر در میان ما نیست؛ اما ۸۹۶ ساعت مصاحبه‌ای که برای ما بجای گذاشت، تا سالیان سال قابل بهره‌ برداری در جهت رشد و توسعه کشور است. بی‌راه نیست اگر بگوییم که برای رسیدن به توسعه به جای قهرمانانی که همیشه به دنبال آنان بودیم به گروهی از افراد عادی نیاز داریم که با کارهای عادی اما مهم خود خشت بر روی خشت فرآیند توسعه یافتگی کشورمان بگذراند.

روحش شاد و راهش پر رهرو