رئیس ادارۀ سرمایه انسانی سرباز ستاد کل نیروهای مسلح از ۲۴ ماهه شدن خدمت وظیفۀ عمومی در برخی مناطق خبر داد؛ پس از این نیز چندین بار اخباری که مبنی بر کاهش سراسری دوران سربازی در فضای رسانه‌ای و مجازی پخش می‌شد توسط مسئولین ذی‌ربط تکذیب می‌شد.
اما سربازی اجباری از کجا آغاز شد؟
برای اولین در سال ۱۳۰۳ لایحۀ خدمت اجباری نظام وظیفه توسط رضاخان (سپه‌سالار) به مجلس شورای ملی تقدیم شد. این لایحه در خرداد ۱۳۰۴ تصویب و به قانون دائمی تبدیل شد. در آن دوران این قانون در بسیاری از کشورهای دنیا موجود بود و از تصمیماتی بود که به منظور ایجاد «ارتش حرفه‌ای» و نیروی نظامی ملی در دستور کار حاکمیت ایران قرار گرفت. سربازی اجباری مانند بسیاری دیگر از قواعد و ضوابط کشور، از همان دوران تصویب تا کنون بدون تغییر باقی مانده است. بخش‌هایی از قانون مدنی هنوز چنان است که زمان بنیانگذار دادگستری نوین در ایران، علی اکبر داور، بود.
اقتصاد چه آورده‌هایی برای تحلیل این قانون بلند مدت در اختیار ما قرار می‌دهد؟
یکی از بزرگترین معضلات سربازی اجباری، بحث عدم تخصیص بهینۀ منابع است. تعداد زیادی از افراد را با ترجیحات، علائق، دانش، سن، توانایی و استعدادهای متخلف را در کارهایی که مناسب آنها نیست اجبار می‌کنیم و حق انتخاب را نیز این این خیل عظیم جمعیت کشور سلب می‌کنیم. تحلیل اقتصادی به ما می‌آموزد زمانی که حق انتخاب را از عامل عقلانیِ اقتصادی بگیریم، ساختار تخصیص منابع در اقتصاد با معضلات بسیاری مواجه می‌شود.
ارقامی از سربازی اجباری در ایران:
بر اساس مادۀ ۴۹ قانون وظیفۀ عمومی، حقوق سربازان باید بین ۶۰ تا ۹۰ درصد حقوق کارمندان باشد. در سالیان گذشته دریافتی سربازان به نحو غیرقابل باوری کم بوده است؛ در سالیان گذشته با اینکه تلاش شده است که این فاصله (بین دستمزد کارمند و سرباز) کاسته شود، اما همچنان یک برزخ بزرگ در این میان هست. بر اساس قانون بودجۀ ۱۴۰۳ که حقوق دریافتی کارمندان را ۲۰درصد افزایش می‌دهد، می‌توان انتظار داشت که میانگین درآمد کارمند دولتی در حدود ۱۸میلیون تومان باشد؛ یک سرباز مجرد ۶میلیون و سرباز متاهل ۹ میلیون حقوق خواهد گرفت در سال ۱۴۰۳.
۸۰درصد از سربازان از دهک‌های پایین درآمدی اند. بسیاری از سربازان فراری سرپرست خانوار یا نان‌آور برای خانه‌هایشان اند. در حدود ۷۰درصد از سربازان غائب متاهل اند.
سربازی چه هزینه‌هایی برای یک سرباز دارد؟
- تحمیل فشارهای روانی بسیار در دوران جوانی
- از دست رفتن بسیاری از فرصت‌های شغلی و فرسوده‌شدن مهارت‌های فراگرفته شده در دوران تحصیل و کارورزی
- دریافتیِ حقوق بسیار پایین که باعث می‌شود هزینۀ سربازی از لحاظ درآمدی نیز بسیار سنگین باشد.
- …
تمام این موارد و دیگر موارد ممکن، نشان می‌دهد هزینۀ فرص سربازی برای فرد ایرانی و کل جامعۀ ایران بسیار زیاد است؛ به بیانی سربازی مفت گران است.
در اپیزود پنجم پادکست سکه، محمدعلی جنت‌خواه نکاتی در مورد اقتصاد سربازی بیان کرده است.