گزارشی از حضور محمدرضا فرهادی‌پور در دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران ۲ آبان
به قلم: سید امیرحسین هاشمی
پادکست سکه: بیش از ۴سال از انتشار پادکست سکه می‌گذرد، پادکستی که کاری از «بچه‌های دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران» است. این دانشکده در هفته‌های گذشته و به همت انجمن علمی دانشجویی دانشکده اقتصاد میزبان محمدرضا فرهادی‌پور مترجم جدیدترین اثر دارون عجم اوغلو بود. در ادامه گزارشی از ارائه او درباره این کتاب را می‌خوانیم که به بسیاری از موضوعات مورد بحث در پادکست سکه مانند اپیزود۸۶، اقتصادسیاسی توسعه با حضور دومان بهرامی‌راد مربوط است.
جدیدترین قطعه پازل فکری دارون عجم‌اوغلو، کتاب Power and Progress، با همکاری سایمون جانسون در 2023 منتشر شد. این کتاب را می‌توان به عنوان خروجی چندسال کندکاو این اقتصاددان مشهور ترک، در مورد وضعیت بازار کار و تکنولوژی دانست که در سالیان پیش، رد این پروژه در مقالات او مشخص بوده است.
کتاب قدرت و پیشرفت با فاصله‌ای کم به فارسی ترجمه شد، و در نشستی با دعوت انجمن علمی دانشجویی اقتصاد دانشگاه تهران، محمدرضا فرهادی‌پور، مترجم کتاب، به شرح و معرفی این کتاب پرداخت.
فرهادی‌پور در آغاز نشست به این نکته اشاره کرد که علی‌رغم آشناییِ عجم اوغلو با وضعیت سختِ خاورمیانه، به علت ریشه داشتن در این منطقه، در کتاب‌های خود کمتر به این منطقه پرداخته است. برای نمونه در «چرا ملت‌ها شکست می‌خورند» تقریبا هیچ اشارۀ جدی‌ای به این منطقه نداشته است اما در کتاب بعدیِ خود با عنوان «راه باریک» یک فصل را به تاریخ حجاز اختصاص داده است. او ضمن اشاره به تطور و تغییرات برداشت و نظرگاه‌های عجم‌اوغلو، رابطه بین نهاد، فرهنگ، قفس هنجارها و در یک کلام زمانی از ارائه را به شرح خلاصه‌ای از دو کتاب پیشین این نویسنده اختصاص داد.[1]
در این کتاب عجم‌اوغلو به مفهوم Panopticon اشاره می‌کند. مفهومی که جرمی بنتام فیلسوف فایده‌گرای انگلیسی برای اولین بار از آن استفاده کرد. پانونتیکون زندان‌هایی با ساختار مدور و جایگیری زندانبان در مرکز آن کار است که زندانی در تیرس دائمی شخص مراقب باشد. عجم‌اوغلو با اشاره به ساختارهای نظارتی موجود در خطوط تولید برای افزایش بهره‌وری نیروی کار، این ساختارها را تجسم Panopticon آن گونه که بنتام معرفی کرده بود، می‌داند. فرهادی‌پور در پایان جلسه به این نکته اشاره کرد که عجم‌اوغلو به مرور زمان از لحاظ گرایش نظری و سیاسی از سمتِ راست طیف به چپ حرکت کرده است، حتی در این ارجاع به مفهوم سراسرنما (Panopticon) و فهمیدن ساختار نظارت شرکتی به مثابه زندانی سراسرنما، اثرپذیری عجم اوغلو از میشل فوکو و اثر معروف «مراقبت و تنبیه» به وضوح قابل رویت است. این خود شاهدی بر تغییر جایگیری سیاسی عجم‌اوغلو است.
در ادامه این مترجم با اشاره به مفهوم «بیکاری تکنولوژیکی» و ریشه تاریخیِ آن که به کینز و ریکاردو باز می‌گردد، نشان می‌دهد که یکی دیگر از وجوه مسئله‌مند اقتصاد برای نویسندگان این کتاب، مسئله تکنولوژی، به ویژه هوش مصنوعی، بر آینده اشتغال و بازار کار است. و در نهایت، آیا پیشرفت تکنولوژی منفعت کلی جامعه را افزایش می‌دهد و باعث بهروزی همگانی می‌شود؟
نویسندگان با معرفی مفهوم ارابۀ پیشرفت توضیح می دهند که پیشرفت تکنولوژی بهره‌وری نیروی کار افزایش پیدا می‌کند و اشتغال و دستمزد افزایش پیدا می‌کند. در ابتدای کتاب مبانی علم اقتصاد نوشته گریگوری منکیو، در فصل ده اصل اقتصادی مهم، این اصل به چشم می‌خورد:« سطح رفاه هر کشور به توانایی آن در تولید کالا و خدمات بستگی دارد» و مشخص می‌کند کدام یک از جوامع فقیرند و کدام یک ثروتمند. این ارابه پیشرفت کاری می‌کند بهره‌وری نیروی کار افزایش پیدا کند، اما داده‌ها نشان می‌دهند که این افزایش تولید نهایی نیروی کار لزوما باعث افزایش درآمد نیروی کار نمی‌شود.
پیشرفت تکنولوژی از دید عجم‌اوغلو باعث پیشرفت می‌شود اما باید دید چه کسی از این پیشرفت بیشترین منفعت را می‌برد و به نظر جانسون و عجم‌اوغلو کارآفرینان[2] (یا به بیان فرهادی‌پور: کارسالارها) بیش از نیروی کار از این پیشرفت‌ها منفعت می‌برند. در نهایت این یعنی: پیشرفت تکنولوژی خنثی نیست و تنها وجه مثبت ندارد و نکاتی هست که باید نسبتِ به آنها محتاط باشیم.
باید توجه کرد که قدرت کارگرها اهمیت دارد. در اغلب مواقع حقوق را چانه‌زنی تعیین می‌کند و وقتی که در بازار کار تولیدکننده انحصار در جذب نیروی کار را دارا باشد، می‌تواند به حقوق کمینه، نیروی کار مدنظر خود را جذب کند. در چانه‌زنی تعیین دستمزد، اگر کارگرها تشکل یافته و سازمان‌یافته و قدرتمند نباشند، در اغلب مواقع این صاحب‌کار است که دستِ بالا را دارد. مثالِ حدیِ این مورد را در رابطه بین ارباب و بنده یا برده‌داری مشخص است که برده‌دار با غبضه کردن تمام قدرت، نیروی کار را به استثمار تمام می‌کشاند. در این کارزار، پیشرفت تکنولوژی و اتوماسیون کاری می‌کند که تولید نهایی نیروی کار کاهش یابد و سهم او از سود و قدرت کارگرها کاسته شود و سودِ اقتصادی به سمتِ کارفرماها سرازیر شود.
در ادامه و مانند دیگر کتاب‌های عجم‌اوغلو، متن پر از مثال و ارجاع تاریخی است و نویسندگان سعی می‌کنند با ارائه شاهد مثال‌های فروان موضع خود را شفاف کنند.
نویسندگان در نزاع هزارسالۀ ما، مانند ایده توازن قدرتِ دولت و جامعه که در کتاب راه باریک آن را شرح داده بودند، توازن قدرت بین کارفرما و نیروی کار را راهِ نجات از معضلات تکنولوژی در بازار کار می‌دانند.
در پایان؛
مسئله کلیدی نحوه استفاده و بهره‌بردن از تکنولوژی است.
این مطالب توسط تیم دانشجویی پادکست سکه تهیه شده است و خالی از اشکال نیست، می‌توانید در صورت تمایل در بهبود آنها کمک کنید.
[1] The Colonial Origins of Comparative Development: An Empirical Investigation این مقاله که یکی از تاثیرگذارترین مقالات عجم‌اوغلو می‌باشد با همکاریِ جانسون و رابینسون، دو نویسنده همکار این اقتصاددان ترک‌تبار در سه کتاب اخیرش می‌باشند.
[2] Entrepreneur